Leki recepturowe w leczeniu łuszczycy – ważne informacje dla farmaceuty cz. 1

Łuszczyca jest przewlekłą, zapalną, ale – co bardzo ważne – niezakaźną chorobą. W jej patogenezie duże znaczenie przypisuje się czynnikom genetycznym oraz wzmożonej aktywności limfocytów T, które nasilają namnażanie keratynocytów. Nie bez wpływu pozostaje również tryb życia pacjentów – alkohol, palenie tytoniu, leki i przewlekły stres nasilają objawy choroby.

Znamienną cechą łuszczycy jest skrócenie cyklu komórkowego keratynocytów naskórka z 28 do 3–4 dni. Ich przyspieszona wędrówka z warstwy podstawnej do rogowej sprawia, że naskórek osoby chorej jest nawet do sześciu razy grubszy w porównaniu do skóry zdrowej – tworzy się tzw. łuska. Niewykształcone w pełni komórki naskórka nadmiernie się łuszczą, skóra staje się zaczerwieniona i sucha, bardziej podatna na czynniki drażniące i infekcje. Do klinicznych objawów łuszczycy można zaliczyć:

objaw świecy stearynowej: – odpadające łuski tworzą cienkie płatki przypominające zeskrobaną świecę;

objaw Auspitz’a: – zdrapanie wykwitu powoduje punktowe krwawienie;

objaw Koebnera: – zmiany łuszczycowe rozwijają się w miejscu uszkodzenia skóry.

Zmiany skórne zlokalizowane są najczęściej w okolicy łokci, kolan, paznokci, skóry głowy, fałdów skórnych, dolnej części pleców, twarzy, dłoni, stóp i okolic płciowych. Mogą przybierać postać drobnych krostek lub rozległych wykwitów. Przebieg choroby ma charakter bardzo indywidualny – ilu pacjentów, tyle historii i doświadczeń.

Charakterystyczne są następujące po sobie okresy nawrotów (zaostrzenia objawów) i remisji (wygaszenia choroby). Czasem wykwity utrzymują się latami, w innym przypadku są zastępowane nowymi, bardzo rzadko zdarzają się jednak okresy remisji trwające wiele lat. Zmieniona chorobowo skóra wywołuje u pacjentów negatywne emocje i prowadzi do lęku, depresji oraz wycofania się z życia społecznego.

Z uwagi na wciąż nieznaną dokładną etiologię choroby leczenie łuszczycy ma charakter empiryczny. Dąży się do ustąpienia zmian klinicznych, wydłużenia okresów remisji, zapobiegania powikłaniom i przywrócenia pacjentom możliwie jak najlepszej sprawności życiowej. Metoda leczenia uzależniona jest od stopnia nasilenia zmian łuszczycowych. U około 30% pacjentów dolegliwości są tak poważne, że stosuje się terapię skojarzoną: leczenie miejscowe w połączeniu z leczeniem ogólnym i fototerapią. Pozostałe 70% przypadków poddaje się leczeniu miejscowemu z wykorzystaniem leków gotowych i recepturowych. Terapię często wzbogaca się o leczenie pomocnicze w postaci balneoterapii (zabiegi z użyciem leczniczych wód i gazów), leczenia klimatycznego (wskazana ekspozycja na słońce), sanatoryjnego i psychoterapii.

Istotną rolę w leczeniu łuszczycy odgrywają leki recepturowe. Ich zalety to szeroki profil bezpieczeństwa, możliwość indywidualnego doboru składu leku w odniesieniu do konkretnego pacjenta, a także stosunkowo niewielki koszt. Do wad należy zaliczyć konieczność częstej aplikacji, a także możliwość zabrudzenia ubrań i pościeli. Terapia tego typu preparatami opiera się na trzech etapach, co przedstawia rysunek 2. W jej przypadku bardzo istotne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza, nawet jeśli terapia ma charakter długoterminowy i bywa uciążliwa. Z badań wynika, że nawet ٣٩٪ pacjentów przyznaje się do lekceważenia rad lekarskich, dlatego bardzo ważna jest w tym miejscu edukacja ze strony farmaceuty.

Przykład

1. Preparaty złuszczające (Unguentum sulfuratum) wg FP XI

Rp.:

Acidi salicylici 5,0

Vaselini albi ad 100,0

M.f. ung.

D.S. 2 × dziennie przez 10 dni

Rp.:

Acidi salicylici 10,0

Acidi lactici 5,0

Vaselini hydrophylici ad 100,0

M.f. ung.

D.S. 1 × dziennie przez 14 dni

Najczęstszym składnikiem preparatów złuszczających jest kwas salicylowy w różnych stężeniach (od 5% do nawet 50%). Dzięki swoim własnościom pozwala usunąć martwy naskórek i dotrzeć do leżących głębiej warstw skóry. Wyższe stężenie kwasu salicylowego umożliwia likwidację grubszej warstwy łuski, ale wiąże się także z ryzykiem zatrucia przy aplikacji na dużą powierzchnię ciała. Dlatego dla wzmocnienia działania stosuje się go w połączeniu z mocznikiem lub kwasem mlekowym.

Przykład

Rp.:

Acidi salicylici 6,0

Olei ricini 60,0

Olei rapae ad 200,0

M.f. sol.

D.S. 1 × dziennie przez 7-10 dni

Powyższy preparat przeznaczony jest do usunięcia łuski ze skóry owłosionej. Dla zapewnienia lepszej rozpuszczalności kwasu salicylowego leki tego typu zawierają zawsze dodatek oleju rycynowego. W sytuacji bardzo nawarstwionego ogniska stosuje się go w postaci okluzji, ale tylko na niewielkim obszarze, mając na uwadze ryzyko zatrucia kwasem salicylowym. Dla osiągnięcia lepszego efektu można zalecić pacjentowi okrycie głowy ręcznikiem lub czepkiem.

Przykład

Rp.:

Acidi salicylici 7,0

Urea 10,0

Aquae dest. 20,0

Vaselini hydrophylici ad 100,0

M.f. ung.

D.S. na dłonie przez 7-14 dni

Ta maść zalecana jest z kolei w terapii łuszczycy stóp i dłoni. Co warte podkreślenia, obszary te sprawiają trudności w leczeniu, dlatego czasem konieczne jest zastosowanie wyższych stężeń substancji keratolitycznych.

Przykład

Rp.:

Acidi salicylici 4,0

Urea 10,0

Lanolini 20,0

Vaselini albi ad 100,0

M.f. ung.

D.S. 1 × dziennie na paznokcie przez 5 dni