Nebulizacja – najważniejsze informacje dla pacjenta (cz. 1)

Punktem wyjścia w rozszerzaniu wiedzy o nebulizacji jest – już na wstępie – rozróżnienie pojęć nebulizacji i inhalacji. Wbrew pozorom nie są to pojęcia tożsame i nie powinny być używane zamiennie.

Nebulizacja, poza szerokim i niezaprzeczalnym spektrum zalet, ma też pewne ograniczenia. Jednym z nich jest niewątpliwie aspekt ekonomiczny. Dobry jakościowo nebulizator renomowanego producenta to wydatek rzędu od stu do kilkuset złotych. Warto jednak uświadomić pacjentowi, że przy prawidłowym użytkowaniu i dbaniu o sprzęt nebulizacyjny można liczyć na to, że posłuży on wiele lat. Równie istotne jest, że można dokupić zestaw akcesoriów do nebulizacji. Najczęściej zawiera on maseczkę, przewód powietrza długości ok. 100 cm oraz rozpylacz. Taka opcja to istotna przeciwwaga dlaproblemu kwestii ekonomicznej.

Pacjenci, których nie stać na zakup nebulizatora, mogą wyposażyć się właśnie w te części (koszt rzędu kilkudziesięciu złotych) i z powodzeniem korzystać (w higieniczny i bezpieczny sposób) z nebulizatora wypożyczonego w aptece czy od rodziny lub znajomych. Bardzo ważne, aby zestaw akcesoriów był przeznaczony do typu nebulizatora, z którego zechcemy skorzystać, oryginalny, produkowany przez tego samego producenta. Daje to gwarancję, że nebulizacja będzie efektywna, przy jednoczesnym zachowaniu właściwej techniki.

Kolejnym ograniczeniem i niebezpieczeństwem jest spadek skuteczności działania substancji czynnej oraz ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, jeśli nebulizacja prowadzona jest nieprawidłowo. Zarówno technika prawidłowej nebulizacji, jak i zasady dbałości o nebulizator oraz jego dobór omówione zostaną w dalszej części artykułu.

Na efektywność procesu nebulizacji składa się wiele czynników. Jednym z ważniejszych jest wielkość cząstek – im mniejsze są cząsteczki leku, tym większa szansa, że dotrą do najniższych partii w drzewie oskrzelowym. Warto uświadomić pacjentowi, że bezpośrednio do pęcherzyków płucnych docierają ultramałe cząsteczki wielkości 1–5 mikrometrów (mikronów). Takiego stopnia dyspersji oczekuje się od nebulizatora. Większe cząsteczki (rzędu 6–12 mikronów) deponują się w oskrzelach i tchawicy, z kolei molekuły wielkości 20–100 mikrometrów osadzają się w jamie ustnej, gardle i nosie. O ile wielkość cząsteczek dość łatwo można scharakteryzować w kontekście ich dystrybucji w różnych częściach dróg oddechowych, o tyle stan płuc pacjenta jest czynnikiem trudnym do przewidzenia. Kondycja płuc jest równie istotnym czynnikiem wpływającym na efektywność nebulizacji. Jest on bardzo zmienny i zależy od indywidualnego stanu pacjenta, podobnie jak objętość oddechowa, częstość oddechów, temperatura i wilgotność panujące w płucach, aktualna pojemność organu, układ anatomiczny drzewa oskrzelowego itd. Oczywiście kluczową rolę odgrywają też dobór urządzenia oraz prawidłowa technika nebulizacji.

Lista schorzeń, w leczeniu których jako główny lub pomocniczy nurt terapii stosuje się nebulizację, stale się poszerza. Nebulizacja jest jedyną możliwą drogą podania dornazy alfa, stosowanej u chorych na mukowiscydozę. Okazuje się również pomocna w tzw. zespole nieruchomych rzęsek oraz w celu nawilżenia dróg oddechowych u chorych wentylowanych mechanicznie, w przewlekłym nieżycie nosa i gardła, ostrym lub przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych. Często stosowana w przewlekłym zapaleniu nagłośni, bakteryjnym zapaleniu krtani i oskrzeli, w tzw. zespole krupu (podgłośniowe zapalenie krtani), jak również w nadciśnieniu płucnym.

Przeciwwskazaniami do nebulizacji jako techniki podawania aerozolu są:

• ciężka niewydolność serca,

• krwotok z dróg oddechowych,

• gruźlica,

• nowotwory w obrębie dróg oddechowych.

Inną przeszkodą mogą być względne (czasowe) wykluczenia: rozległe lub wrzodziejące zmiany w obrębie jamy ustnej chorego lub też wokół ust, jak również znana alergiczna lub niealergiczna reakcja nadwrażliwości na inhalowaną substancję czynną.

Nebulizacja to odpowiednia metoda do podania zawiesin zmikronizowanych cząstek, roztworów oraz liposomów. Badania potwierdzają, że zawiesina to chemicznie i fizycznie stabilna postać leku i stanowi korzystną alternatywę dla podania doustnego i dożylnego, pozwala ograniczyć potencjalne działania niepożądane przy jednoczesnym zapewnieniu wyższego stężenia leku w osoczu. W przypadku roztworów substancja czynna rozpuszczana jest zazwyczaj w chlorku sodu lub też innym rozpuszczalniku (np. cyklosporyna w etanolu). Gotowe roztwory do nebulizacji mają w składzie substancje pomocnicze, zapewniające izotonię, stabilizujące i konserwujące, regulujące pH.

Z kolei podaż zawiesiny liposomalnej gwarantuje większą aktywność leku, równomierną depozycję po podaniu, a jednocześnie redukuje toksyczność i działania drażniące. W postaci zawiesin liposomalnych podaje się substancje lipofilne.